Το Έργο

Η ανασύσταση του οικιστικού, πληθυσμιακού και διοικητικού καμβά από τον 17ο έως τον 21ο αιώνα στην περιοχή που καταλαμβάνει σήμερα ο Δήμος της Τρίπολης αποτελεί το αντικείμενο της ψηφιακής αυτής εφαρμογής.

Η ιδιαιτερότητα που επιφυλάσσει το φυσικό ανάγλυφο για το αρκαδικό οροπέδιο, η διαμόρφωση του κλειστού λεκανοπεδίου που περιβάλλεται από ορεινούς όγκους, διαγράφει με σαφήνεια τα γεωγραφικά και, σε μεγάλο βαθμό, τα διοικητικά όρια της περιοχής στο πέρασμα των αιώνων και επιτρέπει τη μελέτη της οικιστικής και πληθυσμιακής ιστορίας του χώρου στη μακρά διάρκεια.

Η έκταση που καταλαμβάνει ο σημερινός Δήμος της Τρίπολης ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με το βενετικό τερριτόριο της Τριπολιτσάς, το ομώνυμο βιλαέτι των χρόνων της οθωμανικής κυριαρχίας, την επαρχία Τρίπολης την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης και την επαρχία Μαντινείας από την ίδρυση του ελληνικού κράτους και έπειτα. Στα όρια του σύγχρονου δήμου καταγράφονται σήμερα 105 οικισμοί και 5 μοναστήρια. Πρόκειται για έναν αριθμό ελαφρώς μεγαλύτερο από την αντίστοιχη καταγραφή που διαθέτουμε, για παράδειγμα από τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Με το πέρασμα του χρόνου, οικισμοί που καταγράφονταν ξεχωριστά ενσωματώθηκαν στον αστικό ιστό της Τρίπολης, ορισμένοι νέοι δημιουργήθηκαν και άλλοι καταργήθηκαν με διοικητικές πράξεις ή εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους τους. Γεγονός παραμένει, ότι στην περιοχή του Δήμου της Τρίπολης το οικιστικό πλέγμα παρουσιάζει αξιοσημείωτη αντοχή για το διάστημα των τελευταίων τεσσάρων αιώνων.

Οι ερευνητικοί άξονες του έργου υπήρξαν:

• η χαρτογραφική αποτύπωση του συνόλου των οικισμών που καταγράφονται στις πηγές.
• η αποτύπωση της οικιστικής συγκρότησης και εξέλιξης της περιοχής.
• η αποτύπωση των πληθυσμιακών μεταβολών που πραγματοποιήθηκαν.
• η ανάδειξη ιστορικών περιγραφών-αφηγήσεων για τους οικισμούς ή για ειδικότερα θέματα που σχετίζονται με αυτούς.

Απαραίτητη μεθοδολογική προϋπόθεση για την υλοποίηση του έργου αποτέλεσε η ταύτιση και χαρτογράφηση του συνόλου των οικισμών της περιοχής. Στην κατεύθυνση αυτή αξιοποιήθηκαν προγενέστερες έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, όπως η βάση δεδομένων «Μετονομασίες Οικισμών της Ελλάδας 19ος – 21ος αιώνας», και η ψηφιακή εφαρμογή «Το οικιστικό πλέγμα της Πελοποννήσου στα χρόνια της Επανάστασης».

Η υλοποίηση των ερευνητικών αξόνων επιτεύχθηκε μετά από συστηματική επεξεργασία πληθώρας ιστορικών πηγών: καταμετρήσεις και απογραφές πληθυσμού πριν και μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους αντίστοιχα, αφηγηματικές πηγές, τοπικές εφημερίδες και τέλος πηγές γεωγραφικών και χωρικών δεδομένων.

Οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν ενσωματώνονται στις παρακάτω ενότητες:

Α) «Οικισμοί»: συγκεντρώνεται το σύνολο των πληροφοριών που εντοπίζεται ανά θέση. Οι «Προστατιστικές Μαρτυρίες» αφορούν σε πληροφορίες για τον πληθυσμό των χωριών από τον 17ο και κατά περίπτωση από τον 15ο και 16ο αιώνα, μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Οι διαθέσιμες μαρτυρίες για την εποχή αυτή είναι άνισης ποιότητας και ποικίλης προέλευσης. Κάποιες είναι φορολογικής σκόπευσης καταγραφές πληθυσμιακών στοιχείων, κάποιες άλλες προσπάθειες πιο σφαιρικής γνώσης του τόπου, κάποιες άλλες είναι απλώς η πληροφόρηση ή και η αίσθηση ακόμη ενός ταξιδιώτη. Το ανομοιογενές αυτό υλικό παρέχει μία πληθυσμιακή ένδειξη, αλλά δεν αποτυπώνει με ακρίβεια τα πληθυσμιακά μεγέθη. Η απουσία ακρίβειας είναι εμφανής στα μεγέθη αλλά και στην ορολογία. Για παράδειγμα, οι οθωμανικές πηγές καταγράφουν «χανέδες» δηλαδή φορολογούμενα νοικοκυριά, τα οποία δεν ταυτίζονται απολύτως με τις οικογένειες εν τούτοις για λόγους απλοποίησης και διευκόλυνσης της κατανόησης των πραγμάτων στην εφαρμογή τίθενται κάτω από τον τίτλο «οικογένειες».

Από την ίδρυση του ελληνικού κράτους και έπειτα εκκινεί η προσπάθεια διενέργειας απογραφών πληθυσμού. Αρχικά τα στοιχεία συγκεντρώνονταν ανά διοικητική ενότητα, στο επίπεδο της επαρχίας και των αντίστοιχων δήμων που την απάρτιζαν. Αναλυτικά στοιχεία για τον πληθυσμό σε επίπεδο οικισμού είναι διαθέσιμα από το 1879 και έπειτα. Στο «Διάγραμμα» αποτυπώνεται η διακύμανση των πληθυσμιακών μεγεθών ανά οικισμό για το διάστημα στο οποίο καταγράφεται στις απογραφές πληθυσμού του ελληνικού κράτους.

Στις «Πηγές», για όσους οικισμούς εντοπίστηκαν, συγκεντρώνονται κειμενικές πληροφορίες κυρίως για την περίοδο μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Μέσα από αφηγηματικές πηγές πριν την Επανάσταση και των τελών του 19ου αιώνα, αλλά κυρίως μέσα από τον τοπικό τύπο της περιοχής για το διάστημα από το 1850 μέχρι το 1940, παρατίθενται ανά οικισμό πληροφορίες σχετικά με τον πληθυσμό, τη διοικητική του υπαγωγή, την αγροτική του παραγωγή κ.α. Τέλος, στη «Φωτογραφική Τεκμηρίωση» περιλαμβάνεται φωτογραφικό υλικό για οικισμούς της περιοχής, το οποίο συγκέντρωσε η ερευνητική ομάδα στο πλαίσιο επιτόπιας έρευνας.

Β) «Χάρτες Απογραφών»: αποτυπώνεται χαρτογραφικά η πληθυσμιακή εξέλιξη και η διοικητική διαίρεση της περιοχής για το διάστημα 1879-2011. Μέσα από την εξαντλητική χρήση και την αντιπαραβολή χωρικών δεδομένων, έγινε εφικτό να ανασυσταθούν με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια τα όρια των δήμων και των κοινοτήτων κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ού αιώνα. Η μεθοδολογία ανασύστασης βασίστηκε στην επεξεργασία των σύγχρονων ορίων των διοικητικών ενοτήτων που παρέχονται από κρατικούς φορείς με όρους ανοικτής πρόσβασης, συνδυαστικά με την αξιοποίηση γραπτών πηγών για τη διοικητική ιστορία των οικισμών που περιλαμβάνονται κυρίως σε Φύλλα Εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Για τις απογραφές των ετών 2001 και 2011 τα όρια αποτυπώνονται στο επίπεδο της χαμηλότερης διοικητικά βαθμίδας, του δημοτικού διαμερίσματος και της δημοτικής/τοπικής κοινότητας αντίστοιχα. Σημειώνεται ότι για το διάστημα 1879-1920 στους χάρτες δεν έχουν αποτυπωθεί οικισμοί, οι οποίοι υπάγονταν διοικητικά σε δήμους όπου εντοπίζονται οικισμοί που σήμερα δεν ανήκουν στο δήμο της Τρίπολης. Πρόκειται για τους οικισμούς Πηγαδάκια, Βούρβουρα, Ελαιοχώρι και Παναγίτσα στους δήμους Βερβαίνων, Πάρνωνος, Τανίας και Νυμφασίας αντίστοιχα. Επίσης, ο οικισμός Λυκόχια παρά το γεγονός ότι διαχρονικά καταγραφόταν σε δήμους/κοινότητες που ανήκαν στα όρια του δήμου Τρίπολης, δεν έχει συμπεριληφθεί στην εφαρμογή, γιατί σήμερα υπάγεται στο δήμο της Μεγαλόπολης.

Γ) «Ανθολόγιο – 21 Κείμενα για την Τρίπολη στην Επανάσταση»: συγκεντρώνονται ισάριθμα κείμενα κυρίως ξένων, αλλά και Ελλήνων, συγγραφέων, οι οποίοι βρέθηκαν στην πόλη της Τρίπολης στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Μέσα από τον αφηγηματικό λόγο των τεκμηρίων εντοπίζονται πληροφορίες για την οικιστική, ρυμοτομική, πληθυσμιακή και εθνοθρησκευτική ιστορία της πόλης στα ταραγμένα χρόνια του Αγώνα.

Δ) «Τεκμήρια»: περιλαμβάνονται πέντε επιλεγμένα κείμενα για πτυχές της ιστορίας των οικισμών και της ευρύτερης περιοχής της Τρίπολης, όπως αποτυπώνονται στις εφημερίδες της εποχής από τα μέσα του 19ου μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Τέλος, παρατίθενται αναλυτικά οι πηγές και η βιβλιογραφία που αξιοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας.

Ομάδα Έργου

Δημήτρης Δημητρόπουλος, Διευθυντής Ερευνών ΙΙΕ/ΕΙΕ

Επιστημονικός Υπεύθυνος του έργου

Μιχάλης Φέστας, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιστορίας ΕΚΠΑ, συνεργάτης ΙΙΕ/ΕΙΕ

Συντονισμός έργου, συγκέντρωση και επεξεργασία των πηγών, επιλογή κειμένων Ανθολογίου και Τεκμηρίων, φωτογραφική τεκμηρίωση

Γιώργος Χιώτης, Αρχαιολόγος-Ιστορικός, συνεργάτης ΙΙΕ/ΕΙΕ

Σχεδίαση βάσης δεδομένων, επεξεργασία χωρικών δεδομένων, χαρτογραφική ανασύσταση διοικητικών ορίων

Στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, στο έργο συνέβαλαν η Νικολέτα Χριστίνα Βαλσαμίδου (απόφοιτη τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο) και ο Κωνσταντίνος Μαχιάς (απόφοιτος τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών).

Ευχαριστίες οφείλονται στην Κατερίνα Δέδε, κύρια ερευνήτρια στο ΙΙΕ/ΕΙΕ και στους επιστημονικούς συνεργάτες του Ινστιτούτου Μαργαρίτα Λιάγκα και Χρήστο Χρυσανθόπουλο για τις παρατηρήσεις τους στο πλαίσιο υλοποίησης του έργου. Ευχαριστίες οφείλονται στον Γιάννη Φ. για την πολύτιμη συμβολή του στη φωτογραφική τεκμηρίωση και τέλος ευχαριστούμε όλους τους κατοίκους χωριών της Τρίπολης για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας παρείχαν στο πλαίσιο της επιτόπιας έρευνας.

Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Ιστοσελίδας

Δημήτρης Κηρύκος

Όροι Χρήσης

Ελεύθερη χρήση για εκπαιδευτικούς, ερευνητικούς και μη κερδοσκοπικούς σκοπούς.

Αναφορά

Η αναφορά στην ιστοσελίδα γίνεται με τον ακόλουθο τρόπο:

Ονομασία ιστοσελίδας, φορέας έκδοσης (Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών/Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών), τόπος και χρόνος, ηλεκτρονική διεύθυνση (URL), ημερομηνία πραγματοποίησης της πρόσβασης (μέρα/μήνας/έτος).

Επικοινωνία