Ο δρόμος μου με οδήγησε μέσα από την Τριπολιτσά, η οποία έφερε ακόμα όλα τα σημάδια του εμπρησμού, του θρήνου και της λεηλασίας, μολονότι είχαν περάσει κιόλας τρεις ολόκληροι μήνες από την κατάληψή της. Για ένα στράτευμα δίχως κανόνια και πολεμοφόδια δεν ήταν και τόσο εύκολη η άλωσή της, καθώς διαθέτει καλά τείχη, γερούς προμαχώνες και μια ακρόπολη που είναι μεν μικρή, μα και χτισμένη σε εξαιρετικά ευνοϊκή θέση. Η ίδια η πόλη αριθμούσε γύρω στους είκοσι χιλιάδες κατοίκους προτού πραγματοποιηθεί η ολέθρια έφοδος. Τώρα δεν πρέπει να υπάρχουν καν οι μισοί. Ο πασάς του Μοριά είχε την έδρα του στην πόλη αυτή, την πρωτεύουσα της χερσονήσου. Με την έκρηξη της επανάστασης, λοιπόν, δεν ήταν και μικρό το φονικό που έγινε εκεί! Αυτή την τύχη έχουν και όλες οι πόλεις που παραμένουν καιρό στα χέρια Τούρκων.

Μονάχα όταν οι Έλληνες σημειώσουν περαιτέρω πρόοδο, θα μπορέσει ο φόβος για αντίποινα να συγκρατήσει έστω και λίγο αυτές τις βαρβαρότητες. Σπουδαία καθαριότητα δεν πρέπει να περιμένει κανείς εδώ. Οι δρόμοι είναι λιθοστρωμένοι μόνο στη μέση και έτσι στα πλάγια έμοιαζαν πιο πολύ με βούρκο. Καθώς υπάρχουν κάμποσα κανάλια που κινούνται παράλληλα με τους δρόμους, ξεχειλίζοντας από ακαθαρσίες, η έλλειψη καθαριότητας γίνεται ακόμα πιο αισθητή. Πτώματα, πάντως, δεν βρήκα στη γύρω περιοχή. Μονάχα λίγα άλογα σάπιζαν σε πιο απομακρυσμένα σημεία. Ποιος ξέρει ποιος πασάς άραγε να καμάρωνε κάποτε ανεβασμένος πάνω τους! Τα τζαμιά, τέσσερα στον αριθμό στην Τριπολιτσά, ήταν ανοιχτά και το εσωτερικό τους, όπου άλλοτε δεν επιτρεπόταν να μπει «γκιαούρης» χωρίς άδεια κατευθείαν από τον πασά, ήταν από κάθε άποψη παραμορφωμένο και λερωμένο. Μάλλον πρόκειται να μετατραπούν σε ελληνικές εκκλησίες, μια και η πόλη μπορεί να έχει ήδη έξι από αυτές, οι οποίες, όμως, είναι ερειπωμένες και δυσάρεστες στην όψη, ενώ τα τζαμιά, με τους μεγαλοπρεπείς τους κίονες και τους μαρμάρινους τοίχους, δείχνουν ακόμα και τώρα ότι κάποτε ανήκαν στους κυρίαρχους.

Οι περιπλανήσεις του Gustav Feldham ή ενός εθελοντή που κίνησε να πολεμήσει με τον στρατηγό Normann στην Ελλάδα, μετάφραση Μαριάννα Χάλαρη, επιμέλεια-διορθώσεις: Παναγιώτα Παναρίτη, Φιλελληνική Σειρά αρ. 6, Αθήνα, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2020, σ. 85-86.

Τίτλος πρωτοτύπου: Gustav Feldhams Kreuz- und Querzüge oder Abentheuer eines Freiwilligen, der mit dem General Normann nach Griechenland zog, Λειψία, Hartmann, 1822.